Posiedzenie przygotowawcze. Nowa instytucja w postępowaniu cywilnym

Ogłoszona w dniu 6 sierpnia 2019 roku nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego w znaczącym stopniu modyfikuje organizację procesu cywilnego, a w szczególności początkowy etap postępowania.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, iż w nowym stanie prawnym wniesienie odpowiedzi na pozew będzie obligatoryjne, zaś jej niewniesienie poczytywane będzie za przyznanie przez pozwanego twierdzeń, co do faktów wskazanych w pozwie i na tej podstawie sąd będzie mógł wydać wyrok zaoczny na posiedzeniu niejawnym. Ponadto, nowym uprawnieniem sądu będzie możliwość zobowiązania profesjonalnych pełnomocników do przedstawienia podstaw prawnych swoich żądań i wniosków zawartych w pismach procesowych. Najważniejszą zmianą jest jednak wprowadzenie instytucji posiedzenia przygotowawczego wyznaczanego przez przewodniczącego, w terminie nie dłuższym niż dwa miesiące od dnia złożenia odpowiedzi na pozew, bądź też od dnia, w którym upłynął termin do jej wniesienia, a wyrok zaoczny nie został wydany.

Posiedzenie przygotowawcze ma za zadanie umożliwić stronom rozwiązanie sporu bez potrzeby przeprowadzania rozprawy, toteż podczas posiedzenia przewodniczący ustalać będzie ze stronami przedmiot sporu oraz wyjaśni wzajemne stanowiska stron, także w zakresie aspektów prawnych. Ponadto, przewodniczący winien skłaniać strony do pojednania oraz dążyć do ugodowego rozwiązania sporu, w szczególności w drodze mediacji i w tym celu przewodniczący może poszukiwać ze stronami ugodowych sposobów rozwiązywania sporu, wspierać je w formułowaniu propozycji ugodowych oraz wskazywać sposoby i rozwiązania sporu, w tym skutki finansowe.

Co więcej, ustawodawca chcąc zapobiec sytuacjom, w których to jedna ze stron wraz z pełnomocnikiem uchylałaby się od stawiennictwa na posiedzeniu przygotowawczym, tym samym blokując jego przebieg i możliwość szybkiego rozwiązania sporu, wprowadził obowiązkowe stawiennictwo zarówno stron, jak ich pełnomocników na posiedzeniu przygotowawczym.Wyjątkowo, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, iż nie jest konieczny udział strony, a udział pełnomocnika będzie wystarczający, sąd może zwolnić ją z uczestniczenia w posiedzeniu. Także powód będzie mógł wnieść o przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego bez swego udziału, jednakże wniosek ten nie może zostać złożony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Natomiast, jeżeli powód bez usprawiedliwienia nie stawi się na posiedzeniu przygotowawczym, wówczas sąd umorzy postępowanie rozstrzygając o kosztach jak przy cofnięciu pozwu, chyba że sprzeciwi się temu obecny na posiedzeniu pozwany. Powód będzie miał możliwość uniknięcia skutków swojej nieobecności, jeżeli w terminie tygodnia od doręczenia mu postanowienia o umorzeniu postępowania usprawiedliwi swe niestawiennictwo, bowiem wówczas sąd uchyli to postanowienie i nada sprawie właściwy bieg. W tym miejscu należy wskazać, iż takie rozwiązanie stanowić może ograniczenie konstytucyjnego prawa do sądu, dobrowolności udziału stron w procesie, a także zasady równości stron.

Z przebiegu posiedzenia przygotowawczego sporządzany będzie protokół w formie pisemnej, który ma obejmować przebieg całego posiedzenia, z wyjątkiem oświadczeń stron złożonych w ramach prób ugodowego rozwiązania sporu. Załącznikiem do protokołu będzie plan rozprawy, który zawierać ma rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron, zastępując w tym zakresie postanowienie dowodowe, terminy posiedzeń, innych czynności sądowych oraz przewidywaną datę wydania orzeczenia w sprawie. Strony będą mogły przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej do chwili zatwierdzenia planu rozprawy, gdyż twierdzenia i dowody zgłoszone później podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wyniknęła później. Nie sposób nie zauważyć, iż tak dalece posunięta i rygorystyczna prekluzja dowodowa może w znaczącym stopniu ograniczyć możliwość ochrony swoich praw przez każdą ze stron.

Istotny jest fakt, iż doręczenie planu rozprawy stronie zastępuje zawiadomienie o terminach posiedzeńi innych czynności objętych planem. Zmiana planu rozprawy może być dokonana postanowieniem sądu w przypadku zaistnienia nowych okoliczności.

Należy także nadmienić, że chociaż posiedzenie przygotowawcze będzie obligatoryjnym posiedzeniem, to prawodawca dopuścił jednak możliwość by w sytuacji, w której okoliczności sprawy wskazują, że przebieg posiedzenia przygotowawczego nie przyczyni się do sprawniejszego (szybszego) rozpoznania sprawy, przewodniczący może nadać sprawie inny, właściwy bieg.

Przepisy regulujące opisane zmiany wchodzą w życie z dniem 7 listopada 2019 roku. Z pewnością ich zastosowanie może wprowadzić chaos i skomplikować przebieg postępowań cywilnych, jednakże jest zbyt wcześnie by dokonać ich jednoznacznej oceny, bowiem dopiero praktyczne zastosowanie przepisów pozwoli na zweryfikowanie, czy przyniosą zamierzone efekty, a w szczególności, czy przyspieszą przeprowadzanie rozwiązywanie sporów cywilnych.