Wzrost kosztów i opłat sądowych w sprawach cywilnych

Głównym założeniem nowelizacji w zakresie dotyczącym kosztów sądowych jest ich urealnienie, które ma spowodować zniechęcenie stron do wykorzystywania drogi sądowej, a tym samym odciążyć sądy.

Wzrost opłat sądowych ma więc przede wszystkim zachęcić strony do wybierania alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów oraz do ich polubownego rozwiązywania. Wybór pozasądowej drogi pozwoli również na przyspieszenie postępowań.

Wzrost opłat sądowych

W dotychczasowym brzmieniu ustawa o kosztach sądowych przewidywała wysokość opłat sadowych stałych na poziomie od 30 zł do 5 000 zł, a opłaty sądowe stosunkowe jako 5% wartości przedmiotu sporu. Nowelizacja podwyższa maksymalną granicę opłaty stałej w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe do 10 000 zł oraz wprowadza opłaty stałe również dla spraw o roszczenia majątkowe do 20 000 zł. Opłatę stałą w ich przypadku wyznacza się w zależności od wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia.

Opłata stała w sprawach o prawa majątkowe zgodnie z nowym brzmieniem ustawy wynosić będzie odpowiednio, przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącej:

1) do 500 zł – 30 zł opłaty;

2) ponad 500 zł do 1 500 zł– 100 zł opłaty;

3) ponad 1 500 zł do 4 000 zł – 200 zł opłaty;

4) ponad 4 000 zł do 7 500 zł – 400 zł opłaty;

5) ponad 7 500 zł do 10 000 zł – 500 zł opłaty;

6) ponad 10 000 zł do 15 000 zł – 750 zł opłaty;

7) ponad 15 000 zł do 20 000 zł – 1 000 zł opłaty.

W dotychczasowym stanie prawnym w sprawach o prawa majątkowe pobierano więc 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia. Występowało również ograniczenie, zgodnie z którym opłata wynosiła min. 30 zł i maksymalnie 100 000 zł. Nowelizacja częściowo pozostawiła zasadę opłacania pism w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu (w przypadku roszczeń o prawa majątkowe przy wartości sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia ponad 20 000 zł) równocześnie podwyższając opłatę maksymalną ze 100 000 do aż 200 000 zł.

Nowelizacja przewiduje również wzrost opłat od wniosków o zawezwanie do próby ugodowej. Dotychczasowe przepisy przewidywały opłatę stałą w wysokości 40 zł w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekraczała 10 000 zł, natomiast w sprawach powyżej 10 000 zł wynosiła ona 300 zł. Po wejściu w życie zmian opłata ta wynosić będzie 1/5 opłaty, jaką strona uiszczałaby, gdyby składała pozew.

Wprowadzona została również opłata od wniosku o uzasadnienie orzeczenia w wysokości 100 zł oraz w sprawach gospodarczych – opłatę w kwocie 100 zł od wniosku o wezwanie na rozprawę (liczone od osoby wnioskowanej) świadka, biegłego lub strony, jeżeli wniosek został złożony po zatwierdzeniu planu rozprawy (natomiast w przypadku konieczności zarządzenia przymusowego sprowadzenia świadka lub biegłego – dodatkowo opłatę w kwocie 200 zł).

Dodatkowo nowelizacja wprowadza również opłatę od oświadczenia o rozszerzeniu powództwa lub o jego zmianie w sposób powodujący wzrost wartości przedmiotu sporu. Opłata ta stanowi różnicę między opłatą należną od powództwa rozszerzonego lub zmienionego a opłatą należną sprzed rozszerzenia lub zmiany powództwa, nie niższą jednak, niż 30 złotych.

Zaostrzenie przepisów dotyczących zwolnienia od kosztów sądowych dla osób prawnych

Dotychczas ustawa stanowiła, że osoba prawna (a także jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, ale wyposażona przez ustawę w zdolność prawną) uzyskuje zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Jednak obecnie powyższy warunek został rozszerzony o konieczność wykazania, że także wspólnicy albo akcjonariusze nie mają dostatecznych środków na zwiększenie swoich wkładów ani na udzielenie spółce pożyczki.

Prognozowane konsekwencje zmian

Niewątpliwie podwyższenie opłat sądowych, zwłaszcza dla spraw o znacznej wartości przedmiotu sporu można uznać za usprawiedliwione. Wątpliwości jednak budzi fakt wprowadzenia tak znaczącej podwyżki jednorazowo.

Jednym z aspektów zmian będzie zwiększenie popularności alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Nowa ustawa zachęcić ma strony do wybierania mediacji lub arbitrażu, co spowoduje odciążenie sądów i przyspieszenia rozpoznawania spraw.

Natomiast zmiany w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych podwyższające znacząco koszty mogą stanowić realną przeszkodę w dostępie do sądu. Nowelizacją będzie uciążliwa zwłaszcza dla osób, które nie spełniają kryteriów do zwolnienia z opłat. Dodatkowo zmiany niewątpliwie spowodują znaczący wzrost ilości składanych wniosków o zwolnienie z opłat sądowych.

Wejście zmian w życie

Projekt nowelizacji przewiduje, że ustawa wejdzie w życie w krótkim, trzymiesięcznym okresie od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. W zakresie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych termin ten jest jeszcze krótszy i wynosi 14 dni od daty publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw. Uwzględniając, że ustawa została opublikowana w dniu 6 sierpnia 2019 roku, nowe przepisy zaczną obowiązywać w dniu 21 sierpnia 2019 roku. Będą obowiązywały także w sprawach wszczętych i niezakończonych przed tym dniem, w zakresie pism podlegających opłacie, wnoszonych po dniu wejścia w życie ustawy oraz wydatków powstałych po tym dniu.