Wartości szacunkowe w rachunkowości to subiektywne oceny przyszłych zdarzeń lub warunków, które mają wpływ na wycenę aktywów, pasywów, przychodów i kosztów. Dotyczą one kilku obszarów sprawozdania finansowego, takich jak np. rezerw na zobowiązania, amortyzacji środków trwałych, aktualizacji wartości aktywów, czy też kontraktów długoterminowych. Ich cechą charakterystyczną jest oparcie na najlepszej wiedzy i osądzie zarządu w danym momencie, co naturalnie wiąże się z pewnym poziomem niepewności.
Biegły rewident podczas badania sprawozdania finansowego pozyskuje od badanej spółki wystarczające dowody, by potwierdzić, że szacunki są racjonalnie i wiarygodnie wyliczone. Proces obejmuje zrozumienie, jak zarząd je ustala i jakie dane są wykorzystywane do ich oszacowania. Oceniane są przyjęte założenia, racjonalność, spójność z danymi i warunkami rynkowymi. Biegły weryfikuje również dokładność i kompletność danych źródłowych oraz ocenia metody szacowania, czy są odpowiednie i zgodne z polityką rachunkowości jednostki. Kluczowym aspektem przy badaniu wartości szacunkowych jest również ocena tego, czy metodologia obliczeń jest stosowana w sposób ciągły, czego obowiązek wynika z art. 5 ust. 1 Ustawy o Rachunkowości (dalej zwana UoR).
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 21 UoR przez rezerwy rozumie się zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Ze względu na to, że wartość rezerw często wynika z subiektywnej oceny kierownika jednostki, są one poddane szczególnej ocenie biegłego rewidenta. Podczas badania sprawozdania finansowego konieczne jest uwiarygodnienie utworzonych rezerw poprzez przedstawienie opinii prawnych, umów gwarancyjnych, czy też kalkulacji rezerw na świadczenia emerytalne oraz urlopy wypoczynkowe.
Ich ustalanie, choć uregulowane w art. 32 ust. 2 UoR, w znacznym stopniu opierane są na subiektywnym osądzie zarządu, a w szczególności na określeniu okresów ekonomicznej użyteczności aktywów. Podczas badania sprawozdania finansowego badana spółka powinna dysponować dokumentacją, która uwiarygodni, że przyjęte stawki amortyzacyjne są wiarygodne i zgodne z okresem ekonomicznej użyteczności każdego środka trwałego.
Kontrakty długoterminowe charakteryzują się długim okresem realizacji, często obejmującym wiele okresów sprawozdawczych. Wycena kontraktów jest złożona i opiera się na szacunkach dotyczących przyszłych kosztów i stopnia zaawansowania prac. Analizie biegłego rewidenta z pewnością będą podlegały umowy, harmonogramy, raporty z postępu wykonanych prac oraz budżety przychodów i kosztów.
Nie rzadziej niż na dzień bilansowy kierownik jednostki powinien dokonać wyceny wartości aktywów, czego obowiązek wynika z art. 28 UoR. Biegły rewident sprawdza, czy jednostka w sposób systematyczny i rzetelny rozpoznaje przesłanki do utraty wartości aktywów, a następnie czy właściwie oszacowała kwotę ewentualnego odpisu, dbając o to, by sprawozdanie finansowe wiernie odzwierciedlało ekonomiczną rzeczywistość przedsiębiorstwa.
Brak jednoznacznych wytycznych oraz konieczność prognozowania przyszłych zdarzeń sprawiają, że ocena racjonalności szacunków jest złożona. Biegli rewidenci muszą polegać na dokumentach źródłowych, ocenie założeń i metodologii oraz na własnym osądzie zawodowym. Wymaga to posiadania specjalistycznej wiedzy i umiejętności w różnych dziedzinach. Odpowiednio przyjęte założenia przy ustalaniu wartości szacunkowych może znacząco wpływać na rzetelność i wiarygodność sprawozdania finansowego każdego przedsiębiorstwa, a ich subiektywny charakter stwarza wyzwanie zarówno dla zarządzających, jak i dla biegłych rewidentów.
