Na stronie Rządowego centrum legislacji pojawił się projekt nowelizacji Ustawy Ordynacja Podatkowa Najistotniejszą proponowaną w nim zmianą jest wprowadzenie ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu podwójnego opodatkowania.
Podobna klauzula znajdowała się już w polskim systemie prawnym od 1 stycznia 2003 r. (uchylony art. 24b OP), lecz na mocy orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 maja 2004 r., sygn. K 4/03 została uznana za niezgodną z konstytucją.
Proponowana nowelizacja przywraca tę instytucję, uwzględniając między innymi zalecenia TK dotyczące kształtu tej klauzuli. Do działu III ordynacji podatkowej dodany ma zostać nowy rozdział 1a, w którym zakreślona zostanie klauzula przeciwko unikaniu podwójnego opodatkowania. Zgodnie z art. 25a w proponowanej treści, unikaniem opodatkowania jest zamierzone zastosowanie sztucznej konstrukcji prawnej, której dominującym celem było uzyskanie, nieprzewidzianej w przepisach prawa podatkowego oraz sprzecznej z celem i istotą tych przepisów, znacznej korzyści podatkowej przez podmiot tworzący lub współtworzący sztuczną konstrukcję prawną.
Definicja unikania opodatkowania budzi wątpliwości
Już na pierwszy rzut oka można dostrzec zawiłość wprowadzonej klauzuli. Znalazło się w niej wiele szerokich pojęć, takich jak „sztuczna konstrukcja prawna”, „znaczna korzyść podatkowa”, czy „sprzeczność z celem i istotą przepisów prawa podatkowego”. W celu uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych (i wykonania zaleceń TK) ustawodawca proponuje wprowadzenie w art. 25b-25e szeregu definicji legalnych, zmierzających do poję ich doprecyzowania.
Dla przykładu za sztuczną konstrukcję prawną będzie należało uważać taką konstrukcję, która jest nadmiernie zawiła i nie ma treści ekonomicznej i przez to należy przyjąć, że nie zostałaby zastosowana przez rozsądnie działający podmiot kierujący się w swych wyborach celami gospodarczymi (art. 25c OP w proponowanej treści). W przepisie tym proponuje się również wprowadzenie (oczywiście otwartego) katalogu potencjalnych konstrukcji „nadmiernie zawiłych”.
Komplikacje dla podatników
Uważam, że wprowadzenie szeregu definicji legalnych nie wystarczy do zapewnienia wystarczającej precyzji w stosowaniu tej klauzuli. Nie będzie wystarczające dla zapewnienia pewności prawa podatkowego w tym względzie. W szczególności podatnicy nie będą w stanie ocenić – na etapie podejmowanych działań – czy ich transakcje nie zostaną zakwestionowane przez organy podatkowe jako zmierzające do unikania opodatkowania. Trudno wierzyć, że tak sformułowania klauzula pozwoli na zrealizowanie Zalecenia F Trybunału Konstytucyjnego, który uznał, że klauzula nie może limitować możliwości optymalizacji opodatkowania przez podejmowanie rzeczywistych działań gospodarczych.
Zastosowanie klauzuli będzie ograniczone do podatków pobieranych przez organy podległe Ministrowi Finansów (art. 25g § 2 OP w proponowanej treści), a klauzula będzie miała(przynajmniej teoretycznie) zastosowanie tylko do zdarzeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz z uczestnictwem w podmiotach gospodarczych.
Podwójne opodatkowanie pod nadzorem ministra finansów
W celu zapewnienia prawidłowego stosowania klauzuli kompetencje w tym zakresie zostaną przekazane wyłącznie ministrowi finansów. Takie rozwiązanie należy ocenić pozytywnie – pozwoli to na zmniejszenie rozbieżności w orzecznictwie poszczególnych organów i zapewni większą centralizację rozstrzygnięć. Niemniej, będzie wpływało również na przedłużenie procedur. Co istotne, MF będzie uprawniony do wszczęcia lub nawet przejęcia do dalszego prowadzenia toczącego się postępowania podatkowego lub kontrolnego, jeżeli będzie istnieć możliwość zastosowania klauzuli.
Opinie zabezpieczające pomogą w indywidualnych sprawach
Pewnym remedium służącym do ochrony interesów podatników i ich pewności w obrocie będzie wprowadzenie dwóch instytucji: Opinii zabezpieczających oraz powołanie Rady ds. unikania podwójnego opodatkowania.
Opinie zabezpieczające, w sposób zbliżony do interpretacji indywidualnych będą zapewniały podatnikowi ocenę, czy planowana przez podatnika konstrukcja prawna spełnia albo nie spełnia przesłanki zastosowania przeciwko niemu klauzuli unikania opodatkowania. Opinie te będą wydawane przez MF na wniosek zainteresowanego i w jego indywidualnej sprawie, na podobnych zasadach jak obecnie interpretacje podatkowe.
Razi jednak długi termin na wydanie tych opinii. Choć teoretycznie powinny być one wydawane bez zbędnej zwłoki (na co nie ma co liczyć), maksymalny termin został zakreślony aż na sześć miesięcy. Sądzę, że storpeduje to działania przedsiębiorców, którzy nie mogą wstrzymywać potencjalnych lukratywnych inwestycji przez okres pół roku, by zapewnić sobie ochronę (analogiczną jak w przypadku interpretacji podatkowych). Uważam, że bez skrócenia terminu na wydanie opinii zastosowanie tej instytucji będzie prowizoryczne, sama zaś konstrukcji pozostaje nieadekwatna do warunków wartkiego obrotu gospodarczego.
Rada ds. unikania podwójnego opodatkowania ochroni podatników?
Rada do spraw unikania opodatkowania ma zaś stanowić kolegialny, ekspercki organ wydający opinie o zasadności zastosowania klauzuli w sprawach indywidualnych. Stanowić ma podmiot eksperckiego i społecznego nadzoru nad stosowaniem klauzuli. W jej skład ma wejść 12 osób powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów z grona ekspertów z prawa podatkowego, rynków finansowych, obrotu gospodarczego, międzynarodowego prawa finansowego i gospodarczego (sędziów, przedstawicieli doktryny, RPO, KIDP).
Znaczenie Rady będzie moim zdaniem ograniczone przez dwa czynniki. Po pierwsze, jej opinie będą dla organów niewiążące (organ będzie musiał tylko odnieść się do nich i uzasadnić, dlaczego nie uznał tego stanowiska); po drugie, poprzez scedowanie legitymacji do złożenia wniosku na organy podatkowe ‑ w pierwszej instancji na Ministra Finansów, a w drugiej – na organ odwoławczy (z urzędu lub na wniosek wyrażony przez podatnika w odwołaniu).
Ponownie rażą terminy na wydanie opinii – Rada wydawałaby ją nie później niż w terminie 6 miesięcy. Co gorsza – w okresie oczekiwania na wydanie opinii postępowanie podatkowe podlegałoby zawieszeniu. Stworzy to ryzyko nadmiernego przedłużania przez organy podatkowe postępowań poprzez zasłanianie się koniecznością skorzystania z opinii Rady, która ostatecznie i tak będzie mogła zostać przełamana. W tym aspekcie należy zastanowić się nad tym, czy potrzebne jest powoływanie i utrzymywanie kolejnego organu dla tych celów.
Nowe zapisy korzystne dla… budżetu
Wprowadzenie klauzuli przeciwko unikaniu podwójnego opodatkowania ma rzekomo służyć zapewnieniu równości podatkowej podatników. W rzeczywistości chodzi rzecz jasna o zwiększenie wpływów budżetowych. Uważam, że proponowany kształt klauzuli, jej zawiłość i niezwalczona kilkoma definicjami legalnymi nieprecyzyjność, nie pozwoli na pełne zrealizowanie postulatów Trybunału Konstytucyjnego. Środki zaradcze, tj. opinie zabezpieczające i rzekomy nadzór Rady ds. unikania opodatkowania wprowadzą rozwiązania tylko iluzoryczne – ze względu głównie na długi okres oczekiwania na rozstrzygnięcia w tym przedmiocie i niewiążący charakter opinii Rady.
Masz pytania dotyczące rachunkowości lub prawa podatkowego?
Potrzebujesz pomocy prawnej?
Wypełnij formularz kontaktowy
i skontaktuj się z nami