Dostosowanie przepisów o zabezpieczeniu roszczeń wierzyciela do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 października 2016 r.

Prezydent Andrzej Duda podpisał 15 maja b.r nowelizację niektórych przepisów w postaci ustawy z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W ramach podpisanej nowelizacji, która wejdzie w życie w ciągu 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Na uwagę zasługuję fakt, iż podstawą wchodzącej w życie nowelizacji był wyrok Trybunału Konstytucyjnego.

TK orzekł, że:
Art. 7541 § 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim odnosi się do zabezpieczenia przez obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową:

a) jest zgodny z zasadą poprawnej legislacji wywodzoną z art. 2 konstytucji,
b) jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 konstytucji.

Wątpliwości interpretacyjne narosły wokół zweryfikowania czy pierwotna treść nowelizowanego artykułu w sposób nadmierny nie ogranicza praw wierzyciela na wniosek którego udzielono zabezpieczenia.

Trybunał stwierdził, że wprowadzając termin, po upływie którego – ustanowiona w postępowaniu zabezpieczającym – hipoteka przymusowa wygasa z mocy ustawy, prawodawca ograniczył realizację prawa majątkowego wierzyciela, na którego wniosek ustanowiono zabezpieczenie. Istotą analizowanego zagadnienia nie była ani sama długość terminu (tj. miesiąc liczony od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie), ani skutek jego upływu (tj. upadek zabezpieczenia ex lege). Problem konstytucyjny sprowadzał się bowiem do pytania, czy uniezależnienie biegu terminu od dalszych czynności wierzyciela stanowi nieproporcjonalną ingerencję w jego prawa majątkowe, zabezpieczone hipoteką przymusową obciążającą nieruchomość dłużnika. Zważywszy, że konstytucyjna ochrona prawa majątkowego obejmuje także zagwarantowanie możliwości jego efektywnej realizacji uzasadnione było pytanie, czy zaskarżony przepis nie stanowi nieproporcjonalnego ograniczenia praw majątkowych wierzyciela.

Co istotne, TK podkreślił, że z perspektywy konstytucyjnej, o upadku z mocy prawa zabezpieczenia oraz wygaśnięciu hipoteki przymusowej chroniącej prawa majątkowe wierzyciela, można mówić w sytuacji, w której wystąpiła realna możliwość ochrony tych praw. Ustawowy mechanizm prowadzący de facto do tworzenia pozornej ochrony prawa majątkowego przez zabezpieczenie, które staje się od razu nieskuteczne, jest nie do przyjęcia i nie może być utrzymywany w systemie.

Zdaniem TK ustawodawca w nieprawidłowy sposób wyważył ochronę praw wierzyciela i dłużnika w sytuacji ustanowienia zabezpieczenia przez obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową.

Wskutek wchodzącej w życie nowelizacji – wprowadzono zmianę regulacji art. 754(1) § 1 KPC, przyjmując, iż zabezpieczenie udzielone w trybie przepisów postępowania cywilnego (dotyczących zabezpieczenia roszczeń pieniężnych) upada po upływie dwóch miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, albo od uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu apelacji lub innego środka zaskarżenia wniesionego przez obowiązanego od orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, chyba że uprawniony wniósł o dokonanie czynności egzekucyjnych.