Zaniżanie wynagrodzenia a odpowiedzialność karna

Zaniżenie wysokości wynagrodzenia pracownika jako pomocnictwo w popełnieniu czynu zabronionego z art. 300 §2 KK. Być może każdy pracodawca miał kiedyś do czynienia z sytuacją, w której pracownik zwrócił się do niego z prośbą o zaniżenie ustalonego wynagrodzenia za pracę do poziomu wynagrodzenia minimalnego, tłumacząc to problemami z komornikiem. W takiej sytuacji zawsze powstaje pytanie, czy należy wesprzeć pracownika i pomóc mu w trudnej sytuacji? Odpowiedź brzmi: nie.

Nie każdy pracodawca jest świadomy, iż godząc się na zaniżenie oficjalnego wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika przede wszystkim wstępuje z pracownikiem w zmowę w celu obejścia prawa podatkowego oraz ubezpieczeń społecznych¹, ale staje się również pomocnikiem w dokonaniu czynu zabronionego stypizowanego w art. 300 §2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2019 poz. 1950), zwanej dalej: KK. Częstokroć pracownicy będący dłużnikami zwracają się do swoich pracodawców o ustanowienie w umowie o pracę wynagrodzenia na poziomie minimalnego wynagrodzenia za pracę, zaś zapłata w pozostałej części ma być dokonywana w formie gotówkowej. Takie zachowanie ma na celu uniemożliwienie przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego lub obniżenia wysokości świadczeń.

Zgodnie z art. 300 §2 KK: „Kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądźusuwa znaki zajęcia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.

Ukrywanie dochodów przez dłużnika będącego pracownikiem, prowadzi do uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela, a w przypadkach, gdy wynagrodzenie minimalne stanowi granicę odpowiedzialności dłużnika, mamy do czynienia z udaremnieniem egzekucji, tak więc dochodzi do wypełnienia znamion omawianego czynu zabronionego. Penalizacja czynów określonych w art. 300 §2 KK ma za zadanie dokonać ochrony roszczenia uprawnionych wierzycieli przed nieuczciwymi zachowaniami dłużników. Przestępstwo to ma charakter skutkowy, zaśkarą objęte sąte zachowania, które prowadządo udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela. Ponadto, działanie sprawcy (dłużnika) musi być związane z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym (tak:Sąd Najwyższy Izba Karna w wyroki z dnia 27 lutego 2002 roku, sygn. akt V KKN 83/00, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział II Karny z dnia 18 czerwca 2014 r., sygn. akt II AKa 59/14). W judykaturze podkreśla się, że „przez „udaremnione zaspokojenie wierzyciela” rozumieć należy wyłącznie całkowite uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia. Natomiast przez „uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela” należy rozumieć zmniejszenie zaspokojenia wierzyciela, a więc uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia w jakiejkolwiek części(tak:Sąd Apelacyjny w Rzeszowie Wydział II Karny z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. II AKa 40/13).

Natomiast zgodnie z art. 18 §3 KK: „Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji (..)”.Pomocnictwo musi realnie ułatwiać sprawcy popełnienie czynu. Zaznaczyć trzeba, iż najistotniejszy jest zamiar pomocnika, bowiem w przypadku odpowiedzialności pomocnika nie jest istotne, czy jego zachowanie rzeczywiście ułatwiło innej osobie popełnienie przestępstwa, a ważne jest, czy według jego zamiaru miało to ułatwić².

Wobec tego należy mieć na uwadze, iż na mocy orzeczenia wydanego w toku postępowania karnego może dojść do rozszerzenia kręgu podmiotów do naprawienia szkody wyrządzonej popełnieniem czynu zabronionego – obowiązek ten objąć może pomocnika sprawcy takiego czynu. Należy także pamiętać, iż sąd na mocy 46 §1 KK może orzec także środek karny w postaci odszkodowania w wysokości jest równowartość rzeczywistej szkody wynikłej bezpośrednio z przestępstwa. Sąd Najwyższy w uchwale z 13 grudnia 2000 r., sygn. akt I KZP 40/00 podniósł, iż: „Orzeczenie środka karnego, przewidzianego w art. 46 § 1 k.k., dopuszczalne jest również w postaci solidarnego zobowiązania współsprawców przestępstwa do naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części”.

Podsumować zatem trzeba, iż pracodawca, zgadzając się na zaniżenie wynagrodzenia za pracę, w celu ukrycia dochodów przed wierzycielami lub też w celu udaremnieniu egzekucji, staje się pomocnikiem w popełnieniu przestępstwa z art. 300 §2 Kodeksu karnego. Trzeba też pamiętać, iż takie postępowanie może stanowić podstawę odpowiedzialności cywilnej z tytułu czynów niedozwolonych, to jest. art. 415 i n. Kodeksu cywilnego.

autor: Agata Szeląg
aplikant radcowski