Zapewnienie sukcesji w prowadzonej firmie to niemały problem dla wszystkich przedsiębiorców. W przypadku posiadania dzieci (zstępnych) nie można zagwarantować, iż kolejne pokolenie będzie zainteresowane prowadzeniem i rozwijaniem odziedziczonego biznesu. W związku z wejściem w życie przepisów ustawy o fundacjach rodzinnych umożliwiono zaplanowanie sukcesji w inny – bardziej kompleksowy sposób. Kwestią nadal otwartą pozostaje, czy zaplanować sukcesję w sposób tradycyjny (odpowiednie uregulowania w umowie spółki czy też zapisy testamentowe) czy też z wykorzystaniem fundacji rodzinnej.
Dotychczas sukcesja w ramach spółek prawa handlowego przebiegała zazwyczaj dwutorowo – poprzez odpowiednie unormowania przewidziane w umowie spółki, a także z wykorzystaniem testamentów oraz zapisów windykacyjnych. Metoda tradycyjna jak postanowiłem ją określić cieszy się nadal zainteresowaniem i pozostanie preferowaną formą sukcesji w przypadku spółek prawa handlowego. Przemawia za tym kilka względów – praktycznych, jak i ekonomicznych.
Po pierwsze – na poziomie uregulowań przewidzianych w przepisach KSH w odniesieniu choćby do spółek z o.o. – umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. W tym przypadku umowa spółki powinna określać warunki spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia (art. 183 § 1 KSH). A więc już w momencie tworzenia bądź zmiany umowy spółki udziałowcy (a również potencjalnie przyszli spadkodawcy) mogą w zasadzie uniemożliwić bądź istotnie ograniczyć wejście udziałowców do spółki. Takie ustalania zawarte w umowie spółki z o.o. są więc łatwe do wprowadzenia i nie wiążą się co do zasady z poniesieniem szczególnych kosztów w związku z planowaną sukcesją, ponieważ takie postanowienia są elementem umowy spółki, która w sposób kompleksowy reguluje jej funkcjonowania.
Po drugie, jeżeli – posiłkując się nadal przypadkiem spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – kwestie dziedziczenia udziałów w spółce udziałowcy pozostawią otwartą, to jako przyszli spadkodawcy mogą rozrządzić swoimi udziałami na wypadek śmierci – zarówno w formie testamentu, jak i w formie kwalifikowanego zapisu, czyli zapisu windykacyjnego (art. 9811 – art. 9816 Kodeksu cywilnego). Szczególnym zainteresowaniem w przypadku udziałów w spółkach z o.o. czy też ogółu praw i obowiązków w spółkach osobowych cieszą się właśnie zapisy windykacyjne, które powodują nabywa własność tych praw od razu z chwilą śmierci spadkodawcy.
Przypomnieć jednak należy, iż przepisy Kodeksu spółek handlowych (np. wspomniany art. 183 § 1 KSH) ingerują i wyłączają stosowanie przepisów prawa spadkowego. Nie mogą jednak prowadzić do pozbawienia spadkobierców ich ekwiwalentu pieniężnego za udziały, które przypadają im na mocy ustawy bądź testamentu.
Z powyższych względów zaplanowanie sukcesji w formie tradycyjnej będzie nadal praktykowane, ponieważ udziałowcy mogą z wykorzystaniem instrumentów przewidzianych przez przepisy KSH, jak i przepisy prawa spadkowego uregulować te kwestie – niezależnie od tego czy mają możliwość przekazać zstępnym swój biznes czy też nie.
Rosnącym zainteresowaniem cieszy się jednak zaplanowanie sukcesji poprzez fundację rodzinną, która pozwala poprzez swój szczególny charakter prawny uregulować kwestie sukcesji w firmie w sposób bardziej kompleksowy, a także zagwarantować ciągłość własności określonych aktywów takich jak udziały, akcje czy też ogół praw i obowiązków w spółkach. Dzieje się tak z prostej przyczyny – w przypadku śmierci udziałowców (wspólników) udziały czy też akcje znajdują się w majątku fundacji rodzinnej, a więc nie dochodzi do zagadnienia spadkobrania ustawowego czy testamentowego. Fundacja rodzinna zapewnia zatem stałość własności praw w spółkach i eliminuje problemy praktyczne z samą procedurą dziedziczenia czy też wykonywania praw przez kilku uprawnionych spadkobierców.
Jeżeli zatem fundator wniesie do fundacji rodzinnej swoje udziały bądź akcje, które posiada w spółkach prawa handlowego w formie majątku, to co do zasady nie można ich zwrócić fundatorowi (art. 20 ustawy o fundacjach rodzinnych). Prawa i obowiązki z takich udziałów bądź akcji wykonuje zatem fundacja rodzinna przez swoje uprawnione organy, zaś potencjalni spadkobiercy zyskują w zależności od treści statutu fundacji rodzinnej prawo do zarządzania tymi aspektami w fundacji rodzinnej, jak i prawo do czerpania korzyści płynących z posiadanych przez fundację rodzinną udziałów czy też akcji.
Znaczne wyizolowania majątku fundacji rodzinnej i daleko idące zabezpieczenie wniesionego majątku wiąże się z koniecznością podjęcia większych działań, jak i kosztów przez osoby planujące sukcesję w tej formie, niż w przypadku opisanej wcześniej metody tradycyjnej. Aby fundacja rodzinna mogła spełniać swoje statutowe cele należy złożyć oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie, ustalić statut i sporządzić spis mienia, ustanowić organy fundacji rodzinnej, wnieść fundusz założycielski i zarejestrować samą fundację rodzinną. Jest to zatem dla przyszłych fundatorów znaczny nakład pracy, kosztów i wymaga również znajomości wielu uwarunkowań prawnych, jak i podatkowych podejmowanych działań w obszarze sukcesji.
Przy planowaniu sukcesji – zarówno w formie tradycyjnej, jak i w przypadku fundacji rodzinnej nie można zapominać o instytucji zachowku (art. 991 i n. Kodeksu cywilnego). Jednakże w związku z wejściem w życie przepisów dotyczących fundacji rodzinnych – przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą (art. 9941 KC).
Nie rozstrzygając jednoznacznie czy jeden model sukcesji jest lepszy od drugiego, bez wątpienia stwierdzić należy, iż obecne przepisy KSH, jak i ustawy o fundacji rodzinnej zapewniają (wreszcie) możliwość kompleksowego uregulowania zmiany pokolenia w firmie. Proces sukcesji może być skomplikowany, dlatego warto w tym zakresie skonsultować planowane zamierzenia i wybrać odpowiedni model sukcesji dla Państwa biznesu. Zespół GLC Advisory doradza i konstruuje odpowiednie postanowienia w umowach spółek prawa handlowego, przygotowuje projekty dokumentów dotyczących prawa spadkowego, tworzy statuty fundacji rodzinnych, a także przeprowadza procesy sukcesji w firmie w sposób kompleksowy – zarówno od strony prawnej, jak i podatkowej.